Birleşmiş Milletler (BM) Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 2023 yılını “Uluslararası Darılar Yılı” ilan etti.
Sürdürebilir Kalkınma Hedeflerinden küçük çiftçileri güçlendirmek, açlığı ortadan kaldırmak, iklim değişikliğine uyum sağlamak, biyoçeşitliliği teşvik etmek ve tarımsal gıda sistemlerini dönüştürmeye yönelik ortak çabalara vurgu yapan FAO uzun süredir ihmal edilen darı türlerini yeniden sofralarımızla buluşturmak için dünyada bir dizi farkındalık etkinliği düzenliyor, kırsal kalkınma ve, tarım ve orman yönetimi çalışmalarını destekliyor.
Gluten içermeyen ve protein, lif ve kül içeriği mısırdan ve buğdaydan yüksek olan ve de tıbbi ve besleyici değerlerinden ötürü süper besin olarak anılan darılar geleceğin en sağlıklı ve iklimsel afetlere karşı dirençli ve dayanıklı tahılları arasında görülüyor.
Lazların Tarımsal Mirası “Kurumi” 70 yıldır Yetim Bırakıldı
Bir zamanlar Anadolu’nun birçok yemeğinde yer alan darılar (lazca: kurumi) Doğu Karadeniz’de de mısır kültürünün tanıtılmasından önce ana tahıl ürünüydü. 1950'lerden sonra çay tarımının da yaygınlaşmasıyla birlikte darı ekimi giderek azalmış, günümüzde darılar nadiren kafes kuşlarını beslemek için ekilmekle birlikte mutfakta ve pazarda yer bulamamaktadır.
Etnobotanik uzmanı Dr. Ceren Kazancı Oruç ve Soner Oruç’un 2019 yılında Artvin’de Lazların yoğun olarak yaşadığı köylerde yaptıkları etnobotanik araştırmalarda geçmişte darının günümüzde mısır ununun kullanıldığı pek çok yemek, tatlı ve ekmekte kullanıldığı ancak 70 yıldır tarımının yapılmadığı ve yiyecek olarak olarak kullanılmadığı belirlenmiştir.
Lazların “kurumi” dediği çoğunlukla Setaria cinsi darı türlerinin 70 yıldır ihmal edilerek ekilmemesi Lazlar’ın sofralarındaki sağlıklı besin çeşitliliğinde ve de Doğu Karadeniz ormanlarının biyoçeşitliliğinde kaydadeğer gerilemelere neden olmuştur.
Kurumi darılarının unutulması onunla ilişkili birçok bitkinin, onun hasadı için kullanılan aletlerin, onun yenilebilecek duruma getirilmesi sırasında uygulanan işlemlerin, ondan yapılan ekmeği, çorbayı, pilavı, sütlacı ve daha birçok yemeği ve bunların Lazca isimlerini de hafızaların gerisine atmıştır.
Şifa Heybesi’nin kurumi darıları ile ilgili geleneksel bitki bilgeliğinin ve geleneksel ekolojik bilgilerin araştırılması ve yaşatılması ile ilgili bu çabaları ve Artvin, Ardahan ve Gürcistan’da gerçekleştirdikleri etnobotanik araştırma çalışmaları Kanada kökenli dünyaca ünlü Vise Magazin’in 2019’daki “Hayvanların ve Bitkilerin Soyu Tükenirken Diller de Yok Oluyor” makalesinin de ana konusu olmuştur.
Sağlıklı Nesiller, Gıda Güvencesi, Tarım ve Orman için Darılar Canlanmalı
Darının günlük beslenmede yeniden yer alması özellikle gluten intoleransı ve hassasiyeti yüksek olan Kafkasya halklardan olan Lazlar’ın sağlığına olumlu katkılar sağlayacaktır.
Ayrıca, iklim değişikliğine ve hastalıklara dirençli ve dayanıklı tarım ürünlerinden olan darıların bölgede yaşanacak muhtemel iklim ve besin krizleri için güvence olarak bulunması çok önemlidir. Bunun dışında, dünyada tüketimi yaygınlaşan ve Türkiye’de ilgi gören glutensiz ürünlerden biri olmaya aday olan darıların ve bunlardan üretilecek katma değeri yüksek ürünlerin (geleneksel yemekler, un, kahvaltılık tahıl, kurabiye) küçük ölçekli üreticilere ek gelir güvencesi getirme potansiyeli yüksektir.
Darıların Doğu Karadeniz’deki itibarı yeniden kazandırılarak tarımdaki yerini alması hem bölge halkının sağlığına ve geçimine hem de biyoçeşitliliğe önemli katkılar sağlayacaktır.
Şifa Heybesi 17 Eylül’de “Kurumi Hasat Şenliği - Kurumişi Ç,anda”ya çağırıyor
Şifa Heybesi’nden Dr. Ceren Kazancı Oruç ve Soner Oruç 2022 yılından beri Arhavi’deki evlerinin bahçelerinde deneme ekimleri yaparak atalık kadim darı tohumlarını çoğaltıyorlar.
Arhavi’de kurumi darılarının yetiştiriciliğinin yeniden başlaması, yerel mutfağa girmesi ve pazara kazandırılması için çaba gösteren Şifa Heybesi “Uluslararası Darılar Yılı 2023” kapsamında Türkiye’deki ilk ve tek etkinliği GOLA Kültür Sanat ve Ekoloji Derneği ile birlikte 17 Eylül 2023’te Arhavi’deki bahçelerinde gerçekleştiriliyorlar.
“Darıları Canlandırıyoruz: Kurumi Hasat Şenliği - Kurumişi Ç,anda”ya darıların yaşatılması için emek vermek, bu konuda işbirliği yapmak isteyen herkesi davet ediyorlar.
Katılım ve Bilgi Almak için İletişim: @sifaheybesi ya da sifaheybesi@gmail.com
* Şifa Heybesi Kimdir?
Şifa Heybesi etnobotanik uzmanı ekolog Dr. Ceren Kazancı Oruç ve kuş uzmanı biyolog Soner Oruç’un doğada kendiliğinden biten bitkilere merakı, heyecanı ve şifa arayışıyla 2015 yılında doğmuştur. Artvin’in ve Kafkasya’nın yabanıl tıbbi aromatik bitki türlerini bitkisel yağ, sabun, krem ve güneş kremi gibi doğal kozmetik ürünlere dönüştürüp bölgenin bitkisel, biyolojik ve kültürel çeşitliliğinin tanıtılması, korunması ve geleneksel bitki bilgeliğinin devamlılığı için uygulamalı şifalı ürünler eğitimleri düzenliyorlar.
*GOLA Derneği Kimdir?
Gola Kültür Sanat ve Ekoloji Derneği 2006 yılında İstanbul’da bir grup Laz tarafından kurulmuş 2021 yılında Rize-Fındıklı ofisine taşınmıştır. Uzun yıllardır Doğu Karadeniz yerel kültürlerinin izinden sanat ve ekoloji başlıklarıyla derlemeler yapan ve Lazcanın kadim felsefesinin izinde onunla birlik içinde olan GOLA, evrensel ve kültürel mirasa, insan yaşamına ve yerel kültürlere duyarlılık temelinde yaklaşarak Doğu Karadeniz’de yaşayan yerleşik halkları tanımak ve tanıtmak, kültürel birikimlerini kayda geçirmek ve gelecek nesillere taşımak için çalışmalar yürütmektedir.
Ayşe ÖZDER