Bu kapsamda, Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 1982 yılında yayımlanan "Kent Eşiği Araştırması Türkiye İçin Kent Tanımı" çalışması ile birlikte TÜİK tarafından üretilen istatistiklerde bu çalışmada yapılan kent-kır tanımı esas alındı.
"Yoğun kent, orta yoğun kent ve kır" ayrımında oluşturulan bu yeni sınıflama ile uluslararası standartlara uygun, sürdürülebilir bir yapının geliştirilmesi ve bu düzeyde istatistikler üretilmesi amaçlanmakta. Sınıflamada, Avrupa İstatistik Ofisi tarafından geliştirilen "Kentleşme Derecesi (Degree of Urbanisation-DEGURBA)" esas alınmış olup veri kaynağı olarak MAKS ve ADNKS kullanıldı.
Türkiye’nin toplam yüzölçümünün sadece yüzde 1,6'sını oluşturan yoğun kent olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde 31 Aralık 2022 tarihi itibarıyla 57 milyon 934 bin 583 kişi yaşamakta. Diğer bir ifadeyle Türkiye nüfusunun yüzde 67,9'u söz konusu yerleşim yerlerinde ikamet etmekte.
Orta yoğun kent olarak sınıflandırılan yerlerdeki nüfusun oranının en fazla olduğu il Artvin oldu. Orta yoğun kent olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde ikamet eden nüfus oranının en yüksek olduğu iller sırasıyla yüzde 58,1 ile Artvin, yüzde 57,9 ile Bayburt ve yüzde 57,3 ile Sinop oldu. Diğer yandan orta yoğun kent olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde ikamet eden nüfus oranının en az olduğu iller ise sırasıyla yüzde 1,6 ile Kilis, yüzde 2,7 ile İstanbul ve yüzde 6,5 ile Eskişehir oldu.
Kent-Kır sınıflamasında Artvin’in 169 bin 403 toplam nüfusundan 98 bin 485 kişi Orta Yoğun Kentte yaşadığı görülürken 70 bin 918 kişi ise Kırlarda yaşadığı görüldü. Orta Yoğun Kentte yaşan 98 bin 485 kişin 48 bin 320’i erkek olurken 50 bin 165’i kadın. Kırlarda yaşan 70 bin 918 kişinin 36 bin 626’sı erkek olurken 34 bin 292’si kadın.
Kır olarak sınıflandırılan ve Türkiye yüzölçümünün %93,5'ini oluşturan yerleşim yerlerinde toplam nüfusun %17,3'ü ikamet ederken, orta yoğun kent olarak sınıflandırılan ve ülke yüzölçümünün %4,9'unu oluşturan yerleşim yerlerinde nüfusun %14,8'inin ikamet ettiği görüldü.
Diğer yandan cinsiyete göre dağılıma bakıldığında, yoğun kent olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet eden nüfusun %49,7'sini erkeklerin, %50,3'ünü ise kadınların oluşturduğu görüldü. Orta yoğun kent olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet edenlerin %50,3'ünü erkekler, %49,7'sini kadınlar; kır olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet edenlerin ise %51,4'ünü erkekler ve %48,6'sını kadınlar oluşturdu.
Ülkenin toplam nüfusunun %9,9'unu oluşturan 65 yaş ve üzeri nüfusun %30,1'inin kır olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde ikamet ettiği görüldü. Yaşlı nüfusun %14,6'sını orta yoğun kent olarak sınıflandırılan yerlerde yaşayanlar oluştururken; %55,3'ünü ise yoğun kent olarak sınıflandırılan yerlerde yaşayanlar oluşturdu.
Türkiye nüfusunun %68,1'ini oluşturan 15-64 yaş grubu çalışma çağındaki nüfus içinde yoğun kent olarak sınıflandırılan yerlerde yaşayanların oranı %69,2 oldu. Bu yaş grubundaki toplam nüfus içinde orta yoğun kent olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet edenlerin oranı %14,7 iken; kır olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet edenlerin oranı %16,1 olarak gerçekleşti.
Çocuk nüfus olarak tanımlanan 0-14 yaş grubu nüfusun %69,7'sinin yoğun kent olarak sınıflandırılan yerlerde, %15,3'ünün orta yoğun kent olarak sınıflandırılan yerlerde ve %15'inin kır olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet ettiği görüldü.
ADNKS, 2022 sonuçlarına göre en yüksek nüfusa sahip il olan İstanbul'da ikamet edenlerin %96,4'ünün yoğun kent, %2,7'sinin orta yoğun kent ve %0,9'unun kır olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde yaşadığı görüldü. Türkiye'nin ikinci büyük nüfusuna sahip il olan Ankara'da ikamet edenlerin %88,3'ünün yoğun kent, %7,6'sının orta yoğun kent ve %4,1'inin kır olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde yaşadığı görüldü. Nüfus büyüklüğü açısından üçüncü sırada yer alan İzmir'de ikamet edenlerin ise %78,6'sının yoğun kent, %12,2'sinin orta yoğun kent ve %9,1'inin kır olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde yaşadığı görüldü.
Kır olarak sınıflandırılan yerleşim yerlerinde ikamet eden nüfusun oranının en yüksek olduğu il %68,4 ile Ardahan oldu. Ardahan ilini %60,3 ile Tunceli ve %54,2 ile Bartın izledi. Kır olarak sınıflandırılan yerlerde ikamet edenlerin oranının en az olduğu iller ise sırasıyla %0,9 ile İstanbul, %4,1 ile Ankara ve %4,7 ile Kocaeli oldu.
Ali Eray ÇELİK