Artvin’in dağlarına, vadilerine ve yamaçlarına sinmiş yer isimleri, zamanla değiştirildi ve büyük bir kısmı resmi kayıtlarda yok oldu. Şavşat’ın Ah’aldaba’sı artık Tepeköy, Yusufeli’nin Barhal’ı Altıparmak, Arhavi’nin Jileni Napşit’i Yukarışahinler, Borçka’nın Murguli’si ise Muratlı adıyla anılıyor. Bu değişiklikler yalnızca harfleri değil, belleği ve kültürel mirası da dönüştürdü. Artvin’in onlarca köyünün adı Gürcüce, Lazca, Ermenice ya da Hemşince kökenliydi. Bugün ise bu adların çoğu ya unutuldu ya da yalnızca yaşlıların hafızasında yaşıyor.
Türkiye genelinde olduğu gibi Artvin’de de 1910’lardan itibaren süren isim değiştirme politikaları, özellikle 1957 ile 1967 yılları arasında sistematik bir hale geldi. 1957’de İçişleri Bakanlığı bünyesinde kurulan Köy İsimlerini Değiştirme İhtisas Komisyonu, 12.000’in üzerinde yerleşim biriminin adını değiştirdi. Bu politika, "yabancı, telaffuzu zor ve milli kültüre uygun olmayan isimlerin değiştirilmesi" gerekçesiyle yürütüldü. Ancak gerçekte, çok dilli ve çok kültürlü yerel hafızanın silinmesi anlamına geliyordu. Artvin, bu anlamda en çok etkilenen illerden biri oldu.
Bugün Artvin’in Merkez ilçesinde Zeytinlik adını taşıyan köyün eski adı Gürcüce "Tsria" idi. Aynı ilçedeki Ortaköy, geçmişte Berta olarak biliniyordu. Arhavi’nin Şenköy’ü Kutunet-i Süfla, Yukarışahinler’i ise Jileni Napşit adıyla anılıyordu. Borçka’da Camili, Hopaşeni adıyla; Muratlı ise Murguli olarak biliniyordu. Kemalpaşa’nın Kazimiye köyünün adı Molisor veya Hemşince söylenişiyle Veyisarp’tı. Şavşat’ta Ah’aldaba, Çartuleti, Cvarebi gibi isimler; Yusufeli’nde ise Barhal, Ohsa, Ogdem gibi adlar bir zamanlar resmi belgelerde yer alıyordu.
Bu isimlerin çoğu Gürcüce, Lazca, Hemşince ve Ermenice kökenlidir. Bölgede yüzyıllardır yaşayan toplulukların dilinden gelen bu adlar, yalnızca birer kelime değil, aynı zamanda doğal coğrafyayı, inançları, geçim biçimlerini ve tarihsel olayları da taşıyan anlamlarla yüklüdür. Örneğin Borçka’daki Cgirazen, Lazca “iyi ova” anlamına gelirken, Şavşat’taki Ah’aldaba Gürcüce “yeni kasaba” anlamına gelir.
İsim değişikliklerinin gerekçeleri çoğu zaman "Türkçeleştirme" olarak sunulsa da, bu uygulamalar yerel halkın belleğinde kırılmalara yol açtı. Eski adları unutmamak için bazı vatandaşlar sosyal medya sayfalarında, yerel tarih kitaplarında ve halk anlatılarında bu isimleri yaşatmaya çalışıyor. Özellikle Artvinli gençlerin ilgisiyle son yıllarda yer adlarının eski formları daha fazla görünür olmaya başladı. Bazı haritalarda alternatif olarak eski adlar da gösteriliyor.
Resmi belgelerde artık görünmeyen bu adlar, aslında bir geçmişin, çok dilli bir yaşamın, bir arada yaşamanın izlerini taşıyor. Artvin’in köyleri sadece coğrafi değil, kültürel anlamda da çok katmanlı bir hafızaya sahip. Bu belleği yaşatmak ise bugünün sorumluluğu.
Artvin’in farklı ilçelerinde bulunan köylerin bazıları bugün resmi haritalarda yeni adlarıyla yer alırken, hafızalarda hâlâ eski isimleriyle anılmaya devam ediyor. İşte o köylerden bazıları:
Artvin Merkez: Zeytinlik (Tsria/Sirya), Ortaköy (Berta), Taşlıca (Hatila)
Ardanuç: Peynirli (Ersis), Harmanlı (Pançere), Gümüşhane (Gurdicet)
Arhavi: Şenköy (Kutunet-i Süfla), Yukarışahinler (Jileni Napşit), Başköy (K'veda Salimşeni)
Borçka: Camili (Hopaşeni), Efeler (Eprati), Muratlı (Murguli)
Hopa: Çamlıköy (Peronit), Pınarlı (Toliskur), Yeşilköy (Zizit)
Kemalpaşa: Kazimiye (Molisor / Veyisarp), Kayaköy (Shana), Üçkardeş (Orcozeti)
Murgul: Başköy (P’ilargeti), Kabaca (Obeskur)
Şavşat: Tepeköy (Ah’aldaba), Cevizli (Tibeti), Çavdarlı (Zerti)
Yusufeli: Altıparmak (Barhal), Arpacık (Ohsa), Çıralı (Ogdem)